“We weten wat gezonde voeding is, maar ‘op gewicht’ blijven is lastig. “

Hoe zit dat en wat kan ik doen?
Overgewicht brengt allerlei gezondheidsrisico’s met zich mee, zoals hart- en vaatziekten, diabetes en zelfs depressie. Het is dus heel belangrijk om je gewicht gezond te houden en gezond te eten. Eigenlijk weten we allemaal wel wat je daarvoor moet doen, als het gaat om hoeveel je eet en wat je eet. Voldoende groenten en fruit, een beperkte hoeveelheid koolhydraten en eiwitten en zo min mogelijk bewerkt voedsel. Tóch is het bereiken en behouden van een gezond gewicht voor veel mensen een dagelijks terugkerende uitdaging of frustratie.

Vasthouden is moeilijk
Dat blijkt ook uit de effectiviteit van (de eerste keus) behandeling van overgewicht: de gecombineerde leefstijl interventie (GLI). Want hoewel er na 6 maanden inderdaad een gewichtsafname van 5-8% te zien is, blijkt de behandeling voor een groot deel van de patiënten (een derde tot de helft) niet effectief genoeg. En lukt het op de langere termijn vaak niet om het gewicht vast te houden.

50% van de Nederlanders heeft overgewicht
‘Vroeger’ keken we altijd naar Amerika, als het om overgewicht ging. Amerikanen zijn standaard veel te zwaar. Maar ook in Nederland kampt inmiddels de helft van de bevolking met overgewicht, waarvan 14% met ernstig overgewicht of obesitas.

Je hebt overgewicht als jouw Body Mass Index hoger is dan 25. Je berekent je BMI door je gewicht (in kilogrammen) te delen door het kwadraat van je lengte (in meters). Weeg je 90 kilo en ben je 1,80 meter? Dan is jouw BMI 27,8 – en ben je te zwaar.

Eten kan verslavend zijn
Hoeveel en wat we eten wordt dan ook niet alleen beïnvloed door je energiebehoefte. Dit heeft óók, en vaak zelfs juist, te maken met gewoonten. En met hoe lekker en fijn eten kan zijn. Ook dit is natuurlijk niet nieuw: we weten prima dat het zo werkt. Maar toch is deze kant van eten, de meer emotionele kant, nog altijd best onderbelicht.

Ons gedrag is nogal eens tegenstrijdig met wat we eigenlijk wensen en verlangen. Ongezond blijven eten terwijl je dolgraag een gezond gewicht wil bereiken, is niet voor niets een bekend criterium binnen de verslavingsgeneeskunde.

En eetgedrag heeft nog meer gelijkenissen met verslaving: onze hersenen gaan er op dezelfde manier van ‘aan’. Hoewel eten (uiteraard) een veel kleinere invloed heeft dan bijvoorbeeld cocaïne of heroïne gebruik, stimuleert het wél dezelfde hersendelen, op een vergelijkbare manier.

Je kunt je nu waarschijnlijk beter voorstellen waarom het vaak zo lastig is om eetgedrag te sturen of te doorbreken, ondanks de bekende negatieve gevolgen van overgewicht.

Eten als beloning
Hier komt nog bij dat eten een primaire behoefte is. Zo’n behoefte wordt aangestuurd via ‘neurobiologische structuren’ die betrokken zijn bij beloning, motivatie en gewoontevorming. Eten kan dus ook een vorm van beloning of geruststelling voor je zijn. ‘Stress eten’ is daar een voorbeeld van: als je stress hebt of het moeilijk hebt, kan eten troost bieden. Herkenbaar?

Als dit systeem ontspoort, en je er geen grip meer op hebt, spreken we van afhankelijkheid of verslaving. Sleutelsystemen hierbij zijn het ‘opioïde systeem’ en de ‘dopaminerg geïnnerveerde nucleus accumbens’, ook wel ‘de beloningskern’ genoemd. Deze systemen worden geactiveerd bij het eten van lekkere maar ongezonde dingen (vaak vettig, zout en zoet), waardoor het effect van stress en/of negatieve emoties minder wordt. Die bak roomijs zorgt er dus écht voor dat je je minder rot voelt. Comfortfood!

Ondersteuning
Het gevaarlijke is, dat je hier gemakkelijk aan gewend raakt. Verslaving ligt op de loer. En dat maakt, hoewel je écht wel weet wat goed voor je is, dat de keuze voor gezond eten in plaats van ‘lekker’ eten steeds moeilijker wordt. Net als bij andere verslavingen kan medicatie hierbij ondersteuning bieden. Bijvoorbeeld door het ‘hunkeren’ naar voedsel (cravings) te verminderen en de eetlust wat te onderdrukken.

Herken jij jezelf hierin en wil je met jouw eetgedrag aan de slag? Bespreek jouw situatie met je huisarts of een andere vertrouwde arts.